Υπάρχει μεταθετό στην Εκκλησία της Κρήτης;
Δρ. Αναστάσιος Κων. Βαβούσκος
Με αφορμή την εκδημία του Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου κυρού
Δαμασκηνού στις 8 Απριλίου 2025 και την κίνηση διαδικασίας πληρώσεως του χηρεύσαντος
θρόνου, τέθηκε το ζήτημα, αν μπορεί να γίνει η πλήρωση όχι μόνο με εκλογή αλλά και με
μετάθεση.
Από δημοσιεύματα στον Τύπο προκύπτει, ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο απηύθυνε
σχετικό ερώτημα στο Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, το οποίο δι’
εγγράφου του, ερμηνεύοντας το Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας της Κρήτης, απέρριψε
την περίπτωση της πληρώσεως του χηρεύσαντος θρόνου διά μεταθέσεως, τασσόμενο υπέρ
της πληρώσεως δι’ εκλογής.
Και το ερώτημα που τίθεται, είναι: Υπάρχει μεταθετό στην Εκκλησία της Κρήτης;
Ως είναι γνωστόν, κατά τους ιερούς κανόνες, η πλήρωση του θρόνου μίας εν χηρεία
τελούσης Ιεράς Μητροπόλεως επέρχεται με δύο τρόπους: α) δι’ εκλογής και β) κατ’
εξαίρεσιν διά μεταθέσεως.
Αυτό το δίπολο στον τρόπο πληρώσεως ενός κενωθέντος θρόνου κατοχυρώθηκε και
στην Εκκλησία της Ελλάδος, όπου συμφώνως προς τον Καταστατικό Χάρτη αυτής και την
Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του 1928, ορίζεται, ότι μία Ιερά Μητρόπολη της Εκκλησίας
της Ελλάδος (είτε της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος είτε των «Νέων Χωρών)
πληρούται:
Ι. είτε δι’ εκλογής (άρθρα 17 επ. του Καταστατικού Χάρτη)
ΙΙ. είτε κατ’ εξαίρεσιν διά μεταθέσεως (άρθρο 24 του Καταστατικού Χάρτη),
απαγορευομένης μόνον της πληρώσεως διά μεταθέσεως θρόνου Ιεράς Μητροπόλεως των
«Νέων Χωρών» με μετάθεση Μητροπολίτη επίσης Ιεράς Μητροπόλεως «Νέων Χωρών»
(όρος Ε΄ Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξεως του 1928).
Από τα παραπάνω εκτεθέντα και ισχύοντα δεν θα μπορούσε να αποστεί ο
Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Κρήτης. Ειδικότερα:
Α. Ο πρώτος τρόπος πληρώσεως θρόνου Ιεράς Μητροπόλεως της Εκκλησίας της
Κρήτης είναι αυτός της εκλογής, ο οποίος προβλέπεται στο άρθρο 20 του Καταστατικού
Χάρτης της Εκκλησίας της Κρήτης: «Ἅμα τῇ χηρείᾳ Ἐπισκοπῆς τινος ὁ Πρωτοσύγκελλος ἢ μή
ὑπάρχοντος τοιούτου ὁ Γενικός Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος Αὐτῆς προσλαμβάνων καὶ ἕνα
ἀξιωματοῦχον κληρικόν τῆς Ἐπισκοπῆς καλεῖ τόν Εἰρηνοδίκην καί προβαίνει μετ᾿ αὐτοῦ εἰς
τήν σφράγισιν καί ἐξασφάλισιν τῶν τε πραγμάτων καί ἀρχείων τῆς Ἐπισκοπῆς, μέχρις οὗ
ἐκλεγῇ ὁ νέος Ἐπίσκοπος, εἰδοποιῶν ἅμα περί τούτου τήν Ἱερὰν Μητρόπολιν».
Υποψήφιοι για τον χηρεύοντα θρόνο είναι άπαντες οι κληρικοί, οι οποίοι είναι
εγγεγραμμένοι στον κατάλογο των προς Αρχιερατείαν εκλογίμων, όπως προβλέπει το
άρθρο 21 πργφ. 1 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Κρήτης: «1. Ἡ ἐκλογή πρός
πλήρωσιν τῶν χηρευουσῶν Ἐπισκοπῶν Κρήτης ἐνεργεῖται ὑπό τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς
Συνόδου Κρήτης κατὰ τήν ἀμέσως ἑπομένην τῆς χηρείας τοῦ ἐπισκοπικοῦ θρόνου τακτικήν
ἢ ἔκτακτον Σύνοδον αὐτῆς, ἐξ ὑποψηφίων ἐκ τοῦ καταλόγου τῶν πρός Ἀρχιερατείαν
ἐκλογίμων». Τούτο σημαίνει εξ ορισμού, ότι στον ανωτέρω κατάλογο εγγράφονται μόνον
όσοι φέρουν το πολύ τον βαθμό του πρεσβυτέρου και όχι τον βαθμό του επισκόπου, διότι
στην περίπτωση αυτή (του βαθμού του Επισκόπου) είναι ήδη τετελεσμένοι Αρχιερείς και
έχουν ξεπεράσει πλέον το στάδιο των «πρός Ἀρχιερατείαν».
Β. Ο δεύτερος τρόπος πληρώσεως θρόνου Ιεράς Μητροπόλεως της Εκκλησίας της
Κρήτης είναι αυτός της μεταθέσεως. Ποιά όμως είναι η διάταξη του Καταστατικού Χάρτη
της Εκκλησίας της Κρήτης, που προβλέπει αυτόν τον τρόπο πληρώσεως θρόνου;
Η διάταξη αυτή είναι το άρθρο 22 πργφ. 4 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της
Κρήτης, κατά το οποίο: «4. Οἱ Βοηθοὶ Ἐπίσκοποι καί οἱ Μητροπολῖται τοῦ κλίματος τοῦ
Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου δύνανται νά ἐκλέγωνται εἰς κενάς Ἐπισκοπικάς ἕδρας, ἄνευ
ἐγγραφῆς εἰς τόν κατά τό ἄρθρον τοῦτον κατάλογον τῶν ἐκλογίμων».
Η διάταξη βεβαίως αυτή αναφέρεται σε διαδικασία εκλογής («δύνανται νά ἐκλέγωνται»)
και όχι σε διαδικασία μεταθέσεως. Πώς γίνεται, λοιπόν, ενώ η διάταξη ομιλεί σαφώς περί
εκλογής, να εννοεί μετάθεση;
Όπως ανέφερα παραπάνω, στον κατάλογο προς Αρχιερατείαν εκλογίμων δεν
περιλαμβάνονται οι κληρικοί με βαθμό επισκόπου, ως τετελεσμένοι ήδη Αρχιερείς. Στο
σημείο αυτό, ορθώς η διάταξη της πργφ. 4 του άρθρου 22 ορίζει, ότι οι βοηθοί Επίσκοποι
και οι Μητροπολίτες του κλίματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκλέγονται άνευ
εγγραφής στον κατάλογο των προς Αρχιερατείαν εκλογίμων.
Εκεί που κάνει όμως λάθος η διάταξη αυτή είναι η διασύνδεση των Μητροπολιτών εν γένει
του κλίματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου με την διαδικασία εκλογής. Και τούτο, διότι
κάθε κληρικός που επιλέγεται για πρώτη φορά ως προκαθήμενος μίας Ιεράς Μητροπόλεως,
ήτοι Μητροπολίτης αυτής, επιλέγεται – την φορά αυτήν – με την διαδικασία της εκλογής. Σε
οποιαδήποτε άλλη επόμενη περίπτωση, που επιλεγεί ως προκαθήμενος μίας άλλης Ιεράς
Μητροπόλεως, τότε επιλέγεται με την διαδικασία της μεταθέσεως και όχι της εκλογής, διότι
ακριβώς ως ήδη εν ενεργεία Μητροπολίτης αναλαμβάνει την διοίκηση και διαποίμανση
μίας άλλης Ιεράς Μητροπόλεως. Αυτό δεν ισχύει για τους βοηθούς επισκόπους, για τους
οποίους η επιλογή για διαποίμανση Ιεράς Μητροπόλεως συνιστά «προαγωγή» και
απαιτείται εκλογή. Άλλωστε, και προς επίρρωσιν της απόψεως μου, παραπέμπω στην
διάταξη του άρθρου 24 πργφ. 2 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος, κατά
την οποία οι κληρικοί με βαθμό επισκόπου, που δεν διαποιμαίνουν όμως υπαρκτή και εν
ενεργεία εκκλησιαστική περιφέρεια είναι εκλόγιμοι (και όχι μεταθέσιμοι) εκτός του
καταλόγου των προς Αρχιερατείαν εκλογίμων: «Ἐκλόγιμοι ἐπίσης εἶναι ἄνευ ἐγγραφῆς εἰς
κατάλογον οἱ καθ᾿ οἱονδήποτε τρόπον σχολάζοντες Μητροπολῖται τῆς Ἐκκλησίας τῆς
Ἑλλάδος, καί οἱ Βοηθοὶ Ἐπίσκοποι, ὡς καί οἱ κατά τήν ἔναρξιν ἰσχύος τοῦ παρόντος
Τιτουλάριοι Μητροπολῖται καί Ἐπίσκοποι». Υπό αυτό, λοιπόν, το πρίσμα, οι κατά την
διάταξη του άρθρου 22 πργφ. 4 Μητροπολίτες του κλίματος του Οικουμενικού
Πατριαρχείου, που κατά τα ισχύοντα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο διαποιμαίνουν εν
ενεργεία Ιερά Μητρόπολη αυτού, δεν είναι εκλέξιμοι αλλά μεταθέσιμοι για την πλήρωση
χηρεύοντος θρόνου Ιεράς Μητροπόλεως της Εκκλησίας της Κρήτης – ανεξαρτήτως αν η
Μητρόπολη τους ευρίσκεται στην Αμερική, στην Ευρώπη ή στην Ασία. Συνεπώς, και οι
Μητροπολίτες της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, πλην βεβαίως του Αρχιεπισκόπου αυτής,
ως διαποιμαίνοντες εν ενεργεία Ιερές Μητροπόλεις του κλίματος του Οικουμενικού
Πατριαρχείου, δύνανται να επιλεγούν για μια χηρεύσασα Ιερά Μητρόπολη της Εκκλησίας
της Κρήτης, όχι όμως δι’ εκλογής αλλά διά μεταθέσεως.
Για να συμβεί, όμως, αυτό, θα έπρεπε η Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος της Εκκλησίας της
Κρήτης, κατ’ εφαρμογήν της διατάξεως του άρθρου 4: «Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος ἐξετάζει
τά ἀφορῶντα εἰς τήν ἐν Κρήτῃ Ἐκκλησίαν ζητήματα καί ἀποφαίνεται ἐπ᾿ αὐτῶν κατά τό
πνεῦμα τῆς καθόλου Ἐκκλησίας ἐκδίδουσα διατάξεις, ἰσχυούσας μόνον ἐν Κρήτῃ» και σε
συνδυασμό με την αναλογική εφαρμογή της διατάξεως του άρθρου 10 πργφ. 4
«Γνωματεύει περί συγχωνεύσεως ἢ ἐπανασυστάσεως τῶν Ἐπισκοπῶν καὶ περὶ μεταθέσεως
τῆς ἕδρας ἑκάστης Ἐπισκοπῆς καί ὑποβάλλει τήν σχετικὴν αὐτῆς γνωμάτευσιν πρός ἔγκρισιν
εἰς τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον» του Καταστατικού Χάρτη αυτής:
α) να συνεδριάσει εκτάκτως,
β) να γνωματεύσει σχετικώς με την αναγκαιότητα πληρώσεως του χηρεύσαντος θρόνου της
Ιεράς Μητροπόλεως Κυδωνίας και Αποκορώνου διά μεταθέσεως και
γ) να υποβάλλει στην συνέχεια την γνωμάτευση της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο προς
έγκρισιν ή προς απόρριψιν.
Ούτως, το θέμα θα είχε λυθεί ενδο – εκκλησιαστικώς, χωρίς την ανάμειξη της ελληνικής
Πολιτείας, η οποία θεωρώ, ότι δεν ήταν απαραίτητη.
Δρ. Αναστάσιος Βαβούσκος
Δικηγόρος
Άρχων Ασηκρήτης της Μ.τ.Χ.Ε.
