Δημήτρης Φερούσης: Ένας εμπνευσμένος ερευνητής των διδασκάλων του γένους

Με πολλή συγκίνηση πληροφορήθηκα τον θάνατο αλλά και την δοκιμασμένη ζωή του Αγίου ερευνητή διδασκάλων του γένους Δημήτρη Φερούση στην χριστιανική (φ. 1155 31 Οκτωβρίου 2024), από τους συνεργάτες του πολιτισμού Γ. Πρίντζιπα και Κ. Μπλάθρα, τον διευθυντή της.

Δεν είχα καμία προσωπική γνωριμία με το συγγραφέα Δημήτρη Φερούση στον «άναδρομάρη». Όμως τον «γνώριζα» σαν ιστορικό μου φίλο στον αγρό της μεγάλης οικογένειας των διδασκαλιών του γένους της τουρκοκρατίας και όχι μόνον. Μαζί με τον Κώστα Σαρδελή ( «Το συναξάρι του γένους» 1969/1974) και τον Γιώργη Πρίντζιπα («Οι λαλάδες του Γένους», 1985) Ο Δημήτρης Φερούσης, με το έργο του «Μορφές του γένους» 1999, αποτελούν εμβληματικές προσωπικότητες, που δούλεψαν με ζήλο και υπομονή σε παλαιά αρχεία και εκδόσεις και ανέστησαν, μέσα στην ελληνική κοινωνία της λήθης, σπάνιες προσωπικότητες, φλογερούς δασκάλους, που τους χρόνους της δουλειάς κατάφεραν με μεγάλες προσπάθειες και θυσίες να σπουδάσουν και έπειτα να φωτίσουν τα ελληνόπουλα, για την ιστορία, την ελληνική γλώσσα και το όραμα της ελευθερίας. Δεν θα ασχοληθώ παρά μόνο με τις «Μορφές του Γένους» του Γεωργίου Φερούση ένα σπάνιο βιβλίο των εκδόσεων «Αστήρ» με την Βασιλεύουσα στο εξώφυλλο, που αποτελεί ένα θησαυρό του ιστορικού υλικού και ντοκουμέντων για σειρά μεγάλη δασκάλων. Για να τιμήσουμε τον θανόντα αλλά και τους δασκάλους, ως ξέρω μνημόσυνο, τους μνημονεύεις βγούμε, γιατί συγχρόνως αποτελούν και του βιβλίου. Βέβαια η χρονική διάρκεια του βιβλίου επεκτείνεται σε ιστορικό βάθος και φτάνει μέχρι το Βυζάντιο, για να δείξει ο συγγραφέας τις ρίζες, και τέλος , φθάνει στον πυρήνα της εκκλησιαστικής μας πίστης και ιστορίας, που ενέπνεε τους δασκάλους, όπως την Παναγία των Χριστιανών: Αθανάσιος ο Αθωνίτης, Νικόλαος  Καβάσιλας, μουσικό αναλόγιο του γένους / Ιωάννης κου κου ζάλης, Μάρκος ευγενικός, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος παρένθεση ο αυτοκράτορας της άλωσης), Φιλοθέη Berlin μην Ζέλιου, Μιχαήλ Δαμασκηνός, οι πατέρες της βυζαντινής ψαλτικής τέχνης παρένθεση Θεοφάνης Καρύκης), Μελέτιος πήγα, ράσο και βασιλική πορφύρα / Κύριλλος Μπούκαρης, ευγένειος Γιαννούλης ο Αιτωλός, Αναστάσιος γόρδιος, Ηλίας Μηνιάτης, ο νεομάρτυρας Αγγελής, Μακάριος Καλογεράς, Γεράσιμος το Βυζάντιο Βυζάντιος, ο Άγιος των Γραικών (Κοσμάς ο Αιτωλός), Ευγένιος Βούλγαρης, Αθανάσιος ο Πάριος, Νικηφόρος Θεοτόκης, ο εθνάρχης παρένθεση Γρηγόριος ο πέμπτος) Άδ. Κοραής, Ο εραστής της πίστης και του λόγου παρένθεση Νικόδημος αγορητής), Άνθιμος Γαζής, Νεόφυτος Δούκας, παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Ρωγων Ιωσήφ, Κωνσταντίνος Οικονόμος, μνημοσύνον νεομαρτύρων, Ρήγας Βελεστινλής και η Κυρά του Γένους.

Μορφές, πατέρες και Διδάχοι του γένους

Ο συγγραφέας μας πληροφορεί ότι τα κείμενα του βιβλίου είναι ομιλίες που μεταδόθηκαν κατά καιρούς από το ραδιόφωνο, συμπληρωμένες όμως εμπλουτισμένες με νέα στοιχεία και διορθωμένες. Συνήθως είναι σύντομες και περί παίχτηκε και συχνά περιέχουν έντονο το χρώμα του ζωντανού λόγου. Θέλω εδω να επισημάνω κάποια βασικά χαρακτηριστικά των δοκιμίων = παρουσιάσεων στο κοινό των λογάδων ή διδαχών η αναμορφώτων του γένους. Κατά κανόνα γίνεται μια ευρύτερη αναφορά στην εποχή, στον τόπο, στο ιστορικό πλαίσιο, όπου ανέπτυξε την δράση του το πρόσωπο, που διακόνησε την παιδεία και τον πολιτισμό. Έπειτα δίδονται με συντομία ουσιαστικά ή γραφικά στοιχεία, που εκφράζουν και το διδάσκαλος του γένους και τέλος, γίνεται αναφορά στο διδακτικό έργο και τη δράση του. Γίνεται συχνά ιδιαίτερη μνεία σημαντικών απόψεων από τα ίδια τα κείμενα των συγγραφέων και δασκάλων, οπότε ακούμε και βλέπουμε το ύφος του λόγου και την σκέψη του διδασκάλου. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της γραφής του μακαριστού Φερούση είναι η ζωντανή γλώσσα, η βαθιά γνώση της καλλιεργημένης δημοτικής, που αφομοιώνεται άνετα εκκλησιαστικές πήγες και λόγια στοιχεία με μνήμες από την αρχαία και βυζαντινή παράδοση. Εξάλλου τα δοκίμιά του Φερούση διακατέχονται από το πνεύμα προσωπικής συμμετοχής στον αγώνα της παιδείας και από βιωμένα νάματα από την πίστη στην ορθοδοξία και τις μαρτυρίες των Αγίων κατά τον νέο ελληνικό βίο.

Από τους συγγραφείς που μνημονεύει, που είναι πάμπολλοι, βλέπει κανείς την αναζήτηση που έκανες και πήγες και ιστορικά βοηθήματα για να ανάπλαση το βίο και το πνεύμα των εξιστορούμενα των διδασκαλιών του γένους. Είναι θησαυρός οι πληροφορίες που συγκέντρωσε και τα κείμενα προσεγγίσεις, τα δικά του και εκείνο των μεγάλων διδασκάλων της τουρκοκρατίας κυρίως, αποτελούν μια πλατεία εισαγωγή στο πνεύμα του νέο ελληνικού πολιτισμού/φωτισμού στους αγώνες για την προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης. Δεν πρόκειται όμως για απλά φιλολογικά και ιστορικά συμβάντα αλλά, σε μια βιωματική πορεία, για μια συγκινητική μέθεξη στις λαχτάρες και τις προσδοκίες των Ελλήνων για την μάθηση, την πίστη και την πολιτική ελευθερία.

«Άγρυπνοι Έλληνες»

Γράφει με υπαρξιακή θερμή στον πρόλογο του έργου του λέγοντας μορφές του γένους εννοούμε όλους εκείνους τους χαλκέντερους και άγρυπνους έλληνες ορθόδοξους χριστιανούς δασκάλους, σοφούς επιστήμονες, φωτιστές και πολυμαθείς φωστήρες – κληρικούς και λαϊκούς – που αθόρυβα αλλά συστηματικά και με πίστη και υπομονή δούλεψαν για την πνευματική και πολιτιστική ανάσταση του γένους.

Είναι όλοι εκείνοι… για τους οποίους ιστορία τους ονόμασε τιμητικά «πογάδες» «Πατέρες του Έθνους» «Διδάχους» «Δάσκαλους του Γένους» «Φωτιστές» και «Αναμορφωτές» οι οποίοι ως αγιογράφοι ψαλτάδες, ποιητές, συγγραφείς, εκπαιδευτικοί, σοφή ιερωμένοι, ιεροκήρυκες, επιστήμονες κύρους και καλλιτέχνες προ προσπάθησαν να κρατήσουν άγρυπνη την συνείδηση του λαού. Διατήρησαν το χαρακτήρα των Ρωμιών, το όνομά τους, τα συλλογικά βιώματα, τις μνήμες, την ιστορία και την ελπίδα τους ιδιαίτερα στα χρόνια της τουρκοκρατίας και της φραγκοκρατίας.

Έμειναν όρθιες ηθικά και πνευματικά ενώ όπως λέει η γύρω τους πολύ υγρή εκεί γονάτισαν από το βάρος της βίας και της σκλαβιάς, των εξισλαμισμών και της αδικίας. Ίδρυαν σχολεία σύναγαν τους ραγιάδες στις εκκλησίες και τα μοναστήρια, έβγαζαν φυλλάδες, έγραφαν βιβλία, δίδασκαν παλιά και νεότερη γνώση, ενθουσίαζαν, κήρυτταν την δόξα των προγόνων και την προσδοκία της ελευθερίας. Και τελειώνει ο Δημήτρης Φερούσης την εισαγωγή του. «Γι’ αυτό η ευγνωμοσύνη του ελληνικού έθνους προς όλους αυτούς πρέπει να είναι απέραντη και διαρκής: είναι οι πατέρες μας, οι ρίζες μας, ήταν ταυτότητα μας, εθνική μας συνείδηση …»

Κι εμείς μαζί με όλους αυτούς τιμούμε με συγκίνηση το συγγραφέα και τον υμνητή της ρωμιοσύνης. Καλή ανάσταση!

 Θ. Κουρταλίδης